Ấm ko ra ấm, ấm ra nồi Ấm chạy lăng quăng, nóng chẳng ngồi ngán cả đồ siêng cùng chén bát mẫu Luộc giò, đun nấu thịt, lại đồ dùng xôi (Tú Xương)
Trong bài xích thơ này, thoạt đọc qua đã thấy buồn cười, “Ấm chạy lăng quăng, ấm chẳng ngồi”. Ủa, hóa ra dòng ấm cũng tất cả chân? Không, đã là ấm thì chỉ tất cả vòi cần sử dụng rót nước từ trong bình ra ngoài, nếu “tự giới thiệu” ắt là: “Quê em vốn ở thổ hà/Ai ai cũng gọi em là con quan/Dốc lòng giúp khách lo toan/Đầy vơi phó mặc thế gian ít nhiều”.
Bạn đang xem: Cậu ấm cô chiêu
Còn ấm trong bài bác thơ Tú Xương nhằm chỉ “cậu ấm”. Do thế, mới tất cả câu đùa tếu táo: “Cậu ấm sứt vòi” là vậy - một biện pháp chơi chữ từ đồng âm.
Vậy, cậu ấm là gì?
Tầm nguyên tự điển (Quốc học thư làng mạc - 1941) của Lê Văn Hòe giải thích: “Ấm nghĩa chính là bóng cây. Ngày xưa con cái các quan thường nhờ công trạng sự nghiệp của tổ phụ nhưng mà được làm cho quan, như về đời Trần ở nước ta, phàm là con các quan sau đều được ra làm cho quan hết. Lệ ấy gọi là tập ấm. Tập là loại áo, cũng tất cả nghĩa là khoác áo. Ấm là bóng. Tập ấm là mặc bóng, tức là nương nhẵn (mẹ cha) mà lại được ra làm quan. Bé cái các quan được quyền tập ấm gọi là ấm tử, hoặc ấm sinh. Bởi vì đó, ngày này dù lệ tập ấm ko còn, người ta vẫn quen thuộc gọi các con quan liêu là cậu ấm” (tr.47-48).
 |
Tầm nguyên từ điển (1941) của Lê Văn Hòe bao gồm giải thích hợp từ “ấm” |
tư liệu |
Quy định về chức vụ của thân phụ mà bé được tập ấm, tùy mỗi triều đại có không giống nhau nhưng về đại thể, chẳng hạn, triều Nguyễn, thân phụ có hàm tòng ngũ phẩm trở lên, nếu con đậu vào kỳ tiếp giáp hạch (hạch ấm) tại Quốc tử giám được gọi ấm sinh; cha có hàm chánh nhất phẩm, bé được vua gia ân mang lại tập ấm mà không phải gần cạnh hạch, gọi là ấm thụ. Không những thế, còn có ấm tôn là đời con cháu của quan tiền cũng được hưởng chế độ ưu đãi nào đó.
Rõ ràng, đường vào đời của những cậu ấm thuận lợi hơn nhiều người. Và nhiều ông bố cũng muốn… gả con gái cho cậu ấm chăng? có thể lắm, họ thích ra mặt, suy luận này là từ câu “Vênh váo như bố vợ cậu ấm”. Sở dĩ vênh váo là dựa hơi vào con rể. Bé rể chẳng qua “khoác bóng”, “nương bóng” của bố mẹ cơ mà có.
Khi đọc truyện thơ nôm Bích Câu kỳ ngộ gặp câu:
Phúc lành nhờ ấm xuân huyên
So trong tài mạo kiêm tuyền nhát ai
Ta biết ấm này là hiểu theo nghĩa vừa nêu về một từ Hán - Việt chuyển qua tiếng Việt, chứ ko phải êm ấm, ấm áp. Điều thú vị ấm lại trùng âm với ấm/cái ấm là bộ đồ sử dụng đun nước có tác dụng bằng đồng, đất nung. Bởi vì cái ấm tất cả vòi (dùng để rót nước), nếu nó bị sứt đi thì xem như hỏng, không còn sử dụng nữa. Vậy, “Cậu ấm sứt vòi” là cụm từ dùng để chỉ chê bai những ai thuộc con cháu nhà quan, gồm gốc bao gồm gác quý giá nhưng chỉ chơi bời lêu lỏng, bỏ bê học hành, tránh việc thân cần nết...
Tuy nhiên, vòi vĩnh ở đây tùy ngữ cảnh còn ám chỉ về dòng mà ai cũng thừa biết là “cái đó”. Đơn giản như đang giỡn. Dòng đó là loại gì? Chớ dại nói toẹt ra, thiên hạ cười vào mũi. Vậy nên, kể lại mẩu chuyện này chẳng hạn, suy luận ắt rõ: Năm 1994, nhân kỷ niệm sinh nhật lần thứ 70, nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu bao gồm làm bài bác thơ Tự… cao - bảnh tỏn hơn cậu ấm làm sao đó bị “sứt vòi”:
Nay đà thất thập cổ lai hy
Nhưng nhưng mà gân cốt chẳng hề chi
Tiếc rằng loại tóc hơi hơi bạc
Chứ còn mọi thứ… vẫn y nguy!
Y nguy, tiếng Quảng phái nam là y chang, y nguyên, không cầm đổi, ông kể, bấy giờ đơn vị văn Huy Phương có ứng khẩu:
Tôi nghe ông nói cũng hơi nghi
Phải chăng “cái đó” bao gồm còn y?
Thế thì lúc nghe tới câu “Cậu ấm sứt vòi”, một lần nữa, ta học biết thêm bí quyết sử dụng từ cực hóm với linh hoạt vào tiếng Việt.
Mà này, một lúc đã nói đến cậu ấm ắt ko thể quên cô chiêu, cụm từ này đã trở thành “cặp đôi trả hảo” rất thông dụng.
Vậy, cô chiêu là gì?
Theo Việt phái nam tự điển (1931): “Tên gọi bé ông tiến sĩ đời Lê, con cái ông tiến sĩ thì được dự vào học sinh Chiêu văn quán: cậu chiêu, cậu ấm…”. Về từ “cậu ấm” ví dụ ràng là chỉ đàn ông, thì chiêu cũng thế, nhưng người ta lại thân quen gọi cô/cô chiêu là nhằm ngụ ý đã gồm cậu ắt phải bao gồm cô đến “xứng đôi vừa lứa”. Nhưng mà gọi cô cũng hợp lý vày đó còn là “tiếng gọi các đàn bà nhà quan” như từ điển trên cho biết. Nói tóm lại, cậu ấm cô chiêu là lá ngọc cành vàng, con nhà quan, thuộc diện “con ông con cháu cha”. Thời này còn có câu nói lém lỉnh mà chính xác:
Con cháu những cụ cả,
Đố điều đi đâu được.
Có một điều thú vị Cậu Ấm - Cô Chiêu là tờ báo nhi đồng đầu tiên vào tiến trình lịch sử báo mạng Việt Nam do nhà văn Thái Phỉ Nguyễn Đức Phong chủ trương. Từ số 1 (ra ngày 20.2.1935) đến số 12 có tên Cậu Ấm báo nhỏ trai. Bắt đầu từ số 13 (ra ngày 15.5.1935) được đổi thương hiệu thành báo Cậu Ấm - Cô Chiêu. Tòa soạn đặt tại số 82 Rue du Coton (Phố mặt hàng Bông, Hà Nội). Báo in theo khổ 19 x 29 cm, dày trăng tròn trang, giá cả 5 xu. Phụ trách phần mỹ thuật bên trên tờ báo này là họa sĩ Ngym cùng Mạnh Quỳnh. Nhân đây cũng xin nói luôn, cách đây chừng mươi năm, thiết yếu từ bộ Cậu Ấm - Cô Chiêu, tôi đã sưu tập đầy đủ tập truyện lâu năm nhiều kỳ Đảng Rỗ Bẩy của đơn vị văn Nguyễn Công Hoan, kể cả vài truyện ngắn thiếu nhi của ông và NXB Trẻ đã in lại thành tập sách Một đứa con đã khôn ngoan. (còn tiếp)
(Trích Văn hóa Việt nhìn từ tiếng Việt, NXB Tổng hợp TP.HCM)
Đã khi nào bạn nghĩ đến việc “đổi ngôi” giữa những thế hệ vào một mái ấm gia đình chưa? Chuyện như trong quả đât cổ tích lúc ông bà, phụ huynh bỗng nhiên trở thành bạn hầu, còn bé cháu lại biến đổi những ông bà công ty ngay vào chính căn nhà của mình.
 Buổi sáng, thân phụ có nhiệm vụ thức tỉnh “cậu ấm” rồi tay xách cặp sách, tay mang áo quần tới trường xuống nhà. “Cậu ấm” còn ngái ngủ lo vệ sinh xong xuôi thì đã có tô phở bà mẹ chạy đi mua kế bên tiệm về ném lên bàn. Sau khoản thời gian ăn uống xong, thân phụ ôm cặp sách ra xe với “cậu ấm” chỉ cần bước ra, leo lên xe và cho trường. Trưa về, cơm canh dọn sẵn, “cậu ấm” chỉ việc ngồi vào bàn ăn. Ăn xong thì đang nghe bà nội nói: “Lên lầu nghỉ ngơi đi con, để chén đó lát nội dẹp cho. À, bé uống nước cam không, nội khiến cho nhé. Chút bố con lấy lên cho nhỏ nha.” với cậu bé nhỏ lên lầu nghỉ ngơi nhưng mà không cần phải biết rằng, để đón con đúng giờ rã trường, phụ thân đã bắt buộc đội nắng chạy về sớm cùng đứng hóng gần nửa tiếng. Để có bữa ăn ngon, chị em phải đi chợ trước giờ làm cho và bà nội bắt buộc chế biến, nấu ăn nướng mang đến đúng với hương vị của bé cháu. Tối nào thì cũng vang lên điệp khúc rằng ngày mai bé muốn ăn gì để người mẹ đi chợ, để nội nấu. Rồi gồm có “cô chiêu” đã học cho tới lớp 11 rồi nhưng đi học với dòng áo nhiều năm nhăn vì bà bầu đi công tác, không người nào ủi trang bị cho. Ai đã làm ra sự “đổi ngôi” này nhỉ? ai đó đã biến bé cháu của bản thân thành gần như “cậu ấm, cô chiêu” như vậy nhỉ? Xin thưa, thiết yếu ông bà, bố mẹ với bí quyết yêu thương, mến yêu quá nút đã làm hại nhỏ cháu mình. Đã đành nhà nào cũng ít con, rằng bé cháu là “của nhằm dành”, là những “cục vàng, kim cương” cả tuy vậy đừng trở nên chúng thành phần đa “cậu ấm, cô chiêu”. Cách giáo dục này đang biến con cháu bản thân thành những các loại cây trung bình gửi. Một mai khi không có mình mặt cạnh, các cô cậu này sẽ sống vậy nào giữa cuộc sống khi con phố trước mặt còn khôn cùng dài và lắm cam go. Xin hãy dậy con cháu cách sống từ bỏ lập với đừng hạ bản thân xuống thành kẻ hầu, người hạ như thế. Yêu thương đúng chuẩn thì mới giúp bé cháu mình gồm lối sống vững tiến thưởng như cây đại thụ giữa cuộc đời. Đừng nuôi dưỡng bốn tưởng rằng chúng được hiện ra là để thưởng thức và ông bà, bố mẹ phải có trọng trách cung phụng. Xin hãy tỉnh táo bị cắn dở để nghĩ rằng: cuộc sống đời thường của con cháu bản thân sau này thế nào là nhờ vào vào biện pháp dạy dỗ, yêu thương của thiết yếu ông bà, phụ huynh trong mỗi gia đình. |