Phan Hoàng Đức
4 kiểu khủng hoảng bản sắc cá nhân một người có thể trải qua
Các nhà tâm lý học đã mở rộng học thuyết của Erikson, trong đó có James Marcia, với mô hình 4 trạng thái của bản sắc cá nhân (4 identity statuses – verywellmind.com). Một người có thể trải nghiệm cả 4 trạng thái của bản sắc cá nhân, hoặc chỉ luôn ở trong một trạng thái cho đến cuối đời.
Trong mô hình này, các trạng thái được xây dựng trên 2 trục Cam kết và Khám phá. Những người có mức độ cam kết cao biết rõ mình là ai và có niềm tin mạnh mẽ vào lựa chọn của mình. Ngược lại, những người có mức độ cam kết thấp là những người không chắc chắn về chính mình.
Tương tự, trục Khám phá cho biết mức độ chủ động trong việc đặt câu hỏi về bản thân, đi sâu vào nội tâm và tự đưa ra các lựa chọn của người đó.
1. Identity diffusion – Căn tính mờ nhạt
Sự cam kết và khám phá của trạng thái này đều ở mức thấp. Những người trong trạng thái này không có khái niệm rõ ràng về cái tôi cá nhân, vai trò của mình trong xã hội, và cũng không chủ động khám phá các lựa chọn cho mình.
Theo Marcia, họ ít có cảm giác lo âu bởi họ không mấy đầu tư vào điều gì. Họ phản ứng thụ động với các sự kiện xảy ra trong cuộc sống theo kiểu “tới đâu hay tới đó”. Tính cách, mục tiêu và các khía cạnh khác của con người họ rất dễ bị ảnh hưởng bởi các yếu tố bên ngoài.
2. Identity foreclosure – Căn tính nhận sẵn
Có những người hoàn toàn không trải qua khủng hoảng bản sắc cá nhân, đó là trạng thái này. Những người này có thể cam kết với một vai trò, giá trị hay mục tiêu nào đó – đôi khi được xây dựng từ các hình mẫu có sẵn – mà không cần tự khám phá.
Chẳng hạn, một cô gái được dạy rằng phụ nữ không cần quan trọng sự nghiệp, chỉ cần ổn định gia đình, chăm sóc con cái là được. Sau khi lấy chồng, cô quyết định nghỉ việc và ở nhà làm nội trợ giống mẹ mình, cô coi đây là lựa chọn hiển nhiên mà không suy xét đến các khả năng khác.
James Marcia cũng nhấn mạnh rằng một khi những người ở trạng thái “foreclosure” đã bắt đầu trải nghiệm khủng hoảng bản sắc cá nhân thì việc quay trở lại trạng thái này là điều không thể. Tựa như bạn đã mở tấm vải bịt mắt ra, thì dù có thích thứ mình nhìn thấy hay không, bạn cũng không thể quên nó được.
3. Identity moratorium – Căn tính đình hoãn
Người ở trong trạng thái này có mức độ khám phá cao nhưng cam kết thấp. Đây là trạng thái của rất nhiều người trẻ tuổi khi liên tục thử nghiệm với các giá trị, niềm tin và mục tiêu khác nhau, nhưng chưa gắn bó với điều gì cụ thể. Nhiều người bị đánh giá là “lông bông” vì chưa đạt được sự ổn định mà xã hội trông đợi khi đến độ tuổi nhất định.
Tuy nhiên, sự đình hoãn này đôi khi cần thiết để một người khám phá đủ sâu sắc về bản thân, trước khi quyết định đâu mới là kim chỉ nam dẫn lối cho cuộc đời mình.
4. Identity achievement – Căn tính đạt thành
Đây là trạng thái lý tưởng nhất với mức độ cam kết và khám phá đều cao. Người đạt được trạng thái này đã biết giá trị, niềm tin nào quan trọng nhất với mình, và xác định được mục tiêu phù hợp với những giá trị ấy. Thành quả này có được nhờ một quá trình chủ động khám phá bản thân và trải nghiệm nhiều lựa chọn khác nhau.
